بهداشت کبد، معده و روده

یک اتومبیل را در نظر بگیرید، چراغها، بوق ، حرارت بخارى ، حرکت و سرعت سیر و حتى شیشه پاک کن هاى آنرا نیز بیاد بیاورید حالا فکر کنید که این اتومبیل را چه نیرویى به راه مى اندازد و با کدام نیرو چراغها آن روشن مى شود و نیز کدام نیرو به آن سرعت مى دهد. بعد از مطالعه به این نتیجه مى رسید که همه کارها از موتور است ، موتور است که ایجاد انرژى و برق و حرارت مى کند.
به هر مقدار موتور ماشین بهتر کار کند، کارهاى دیگر ماشین مانند حرکت و سرعت و... بهتر خواهد بود. بدن ما همان اتومبیل است و موتور آن دستگاه گواراش و جهاز هاضمه است و به هر مقدار که در نگهدارى و حفاظت این دستگاه توجه شود به همان مقدار کارش بهتر و در آمدش بیشتر خواهد بود. و به همین دلیل مى توان گفته کسانى که پیرى زود رس را در اثر اختلالات جهاز هاضمه مى دانند تاءیید نمود.
((عده اى دیگر از دانشمندان عقیده دارند آدمى وقتى پیر مى شود که دستگاه گوارش و هاضمه او از کار بیفتد و یا بخوبى کار نکند.))
((میچنکوف )) دانشمند میکروب شناس مى گوید:
((پیرى زود رس و بیمارى آن وقتى بر بدن چیره مى شود که میکروبهاى مسموم کننده و زهر دار بواسطه مسمومیت غذاییى در داخل روده ها به فعالیت بپردازند و سموم خود را به رگهاى بدن بفرستند))⁽⁶⁴⁾
بهترین دلیل بر اهمیت دستگاه گوارش براى سلامت انسان و نقش موثرى که در طول عمر دارد آمارى است که از 12 هزار نفر مردگان تهران گرفته شده که فقط 98 نفر آنها با امراض سل ، حصبه ، ذات الریه ، سیاه زخم و سایر امراض عفونى مرده اند در حالیکه رقم قابل ملاحظه اى مربوط به عوارض ‍ دستگاه معده و جهاز هاضمه است که اینک آمار آن از نظر شما مى گذرد.
(( 1 - مردگان بر اثر عوارض کبد 2930 نفر
2 - مردگان بر اثر عوارض سوء هاضمه 1432 نفر
3 - مردگان بر اثر عوارض مسمومیت غذایى 1043 نفر
4 - مردگان بر اثر عوارض بیمارى قلب 1150 نفر
5 - مردگان بر اثر عوارض روماتیسم - سیاتیک - نقرس 595 نفر
6 - مردگان بر اثر عوارض بیمارى قند 430 نفر
7 - مردگان بر اثر عوارض افراد در نوشابه 160 نفر
8 - مردگان بر اثر عوارض فشار خون 1300 نفر
9 - مردگان بر اثر عوارض سکته 360 نفر
10 - مردگان بر اثر عوارض سرطان 118 نفر
11 - مردگان بر اثر عوارض اوتیانوز (کمى ویتامین ) 1250 نفر
12 - مردگان بر اثر عوارض سموم 36 نفر
13 - مردگان بر اثر عوارض تصادف - تصادم - نزاع و قتل 194 نفر
14 - مردگان بر اثر عوارض امراض عفونى 98 نفر
15 - مردگان بر اثر عوارض نفریت و امراض کلیه 970 نفر
جمع کل 12066 نفر))⁽⁶⁵⁾
بزرگترین رقمى را که این آمار به عنوان زنگ خطر به ما نشان مى دهد عوارض کبد و سوء هاضمه است .
((کسانیکه معده اى مرتب و صحیح دارند داراى مزاجى سلام و اراده اى قوى بوده و حوصله کار کردن دارند و بر عکس کسانیکه مبتلا به یبوست مى باشند همیشه کسل بوده و به کار کردن علاقمند نیستند دائما خمیازه مى کشند و چرت مى زنند و به کائنات بد مى گویند، سرشان اغلب درد مى کند و به زندگى علاقه اى ندارند کسانیکه هاضمه اى منظم دارند کمتر مریض میشوند، و هر موقع بیمار شدند زود معالجه مى شوند.
خداوندا آنرا که هاضمه منظم دادى چند ندادى و آنرا که ندادى چه دادى ؟))⁽⁶⁶⁾
پیامبر اسلام صل الله علیه و آله نیز اختلالات و منظم نبوده معده و جهاز هاضمه را ریشه هر بیمارى دانسته اند.
قال النبى (ص ): ((المعدة بیت کال داء...))⁽⁶⁷⁾
پر خورى - تند خورى 
بدن را تشبیه به اتومبیل کردیم ، البته موتور اتومبیل براى کار کردن احتیاج به نیرو و انرژى دارد چیزى که به موتور انرژى مى دهد بنزین ، گازوئیل و... است ، همانطوریکه موتور بدون بنزین راه نمى رود اگر بنزین آن هم بیش ‍ اندازه باشد نمى گذارد موتور روشن شود، و از ابتدا زیادى بنزین سبب خاموشى اش خواهد بود.
و به اصطلاح تا استارت بزنند خفه مى کند، پر خورى در انسان نیز چنین است .
پرخورى را مى توان ام الامراض یا ریشه بیماریها دانست .
قرآن مجید در این زمینه چنین بیان مى دارد:
((و کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین ))⁽⁶⁸⁾
بخورید و بیاشامید ولى زیاد روى نکنید؛ زیرا خداوند، متجاوزین از حد اعتدال را دوست نمى دارد.
ما ملاء آدمى و عاء شرا من بطن حسب الآدمى لقیمات یقمن صلبه ⁽⁶⁹⁾
هیچ ظرفى را فرزند آدم پر نکرد که بدتر از ظرف شکم باشد در حالیکه براى ادامه زندگى او چند لقمه کافى است .
در این سخن زبانهاى پر خورى به طور اختصار گوشزد شده است و اینک تفصیل آنرا مى خوانیم :
((الکلیها سم را به شکل مواد نشاسته اى غیر قابل جذب که در الکل ، فراوان وجود دارد بلع مى کنند. و اشخاص پر خور هیدرات دو کربن مواد نشاسته اى را به صورت غذاهاى نشاسته دار و قندى جذب نشدنى وارد بدن خود مى نمایند...
خطراتى که متوجه پر خورها است کمتر از خطراتى نیست که گریبانگیر الکلیها است . ولى از پر خورها زیاد صحبت و گفتگویى در بین نیست زیرا آن ها افتضاح عمومى بر پا نمى کنند و خانواده خود را سر افکنده نمى سازند. مثل مستها با مامورین پلیس دست به یقه نشده و شبها را در زندانهاى کلانترى به سر نمى برند ولى از طرف دیگر مثل مستان روز به روز خود را فرسوده کرده ، نیرو و نشاط زندگى را بر باد مى دهند و در جوانى خود را به صورت پیران از کار افتاده و بد هیکل در مى آورند در حالى که ممکن است سنى از آنها نگذشته و بیش از ثلث عمر خود را نکرده باشند.
چه مشکل است اشخاصى که به جاى یک چانه سه چانه روى غبغبشان افتاده و سى یا چهل کیلو پیه و چربى اضافه دارند...
طبق آمارى که شرکتهاى بیمه عمر در باره اشخاص مختلف بر داشته و همگى آنرا قبول دارند اشخاص پر خور عمر خود را کوتاه مى کنند زیرا هر گره اى که در دور کمر به نسبت دور سینه زیاد شود یکسال از عمر آدمى را کم خواهد کرد چه ، اندازه دور کمر و سینه هر کس ، باید مساول باشد.
در حال حاضر در تمام کشورهاى مترقى میلیونها نفر مردمى که پر خورى مى کنند یک پیرى زود رس و پر نکبتى را براى خود فراهم مى آورند که دوران آن پر است از بیماریهاى جسمى که به این وسیله با قدمهاى بلند سوى گور خود مى شتابند و سعادت زندگى خود و خانواده خود را تباه کرده و بهترین سالهاى خوشبختى و پر ثمر حیات خود را به باد مى دهند.
بعقیده من جنون پر خورى و شکم پرستى در دنیاى متمدن امروز به صورت یک بلاى عمومى در آمده است که خطر اجتماعى آن متوجه همه مى باشند.
بعقیده من چاقى مثل مستى یک نوع بیمارى است که ظاهر زیباى زندگى حقیقى را به صورت زشت و وحشتناکى در مى آورد و اشخاص پر خور با صرف غذاهاى پر چربى و نشاسته دار تازیانه بر مغز و جسم خود زده و قواى دفاعى بدن خود را معدوم مى کنند و بالاخره زمینه تمام بیماریها را در جسم و روح خود فراهم مى آورند))⁽⁷⁰⁾
پیامبر اکرم (ص ) مى فرماید:
((کسى که کمتر غذا بخورد بدنش سالم و قلبش با صفا است ، و افراد پر خور بدنى مریض و قلبى با قساوت دارند)).
((من قل طعمه صح بدنه و صفا قلبه و من کثر طعمه سقم بدنه و قسى قلبه ))⁽⁷¹⁾
آدم شکم پرست در اثر پر خورى حس ترحم و صفاى باطن را از دست مى دهد و در مقابل ، قساوت قلب همراه بیماریها نصیبش مى گردد.
پر خورها علاوه بر آنکه از نظر اقتصادى و جسمى به خود زیان مى زنند، حق دیگران را نیز غصب مى کنند.
مثلا اگر فرض کنیم غذایى که براى پنج کارگر کافى است یک انسان شکم گنده به تنهایى بخورد در حقیقت حق پنج نفر را گرفته و بلعیده است و تازه با این کار سلامت خود را در معرض انهدام قرار داده یا اگر فرض کنیم نیمى از مردم دنیا پر خور باشند، و نیمى دیگر فقیر و گرسنه ، در حقیقت آنان غذاى گرسنه ها را مى خورند، و در صورتیکه یک سازمان عدالت بر قرار گردد که به پر خورها جیره غذایى بدهد در دنیا هیچ کس از گرسنگى تلف نخواهد شد.
در روایتى از امام صادق (ع ) مى خوانیم :
((...و اقرب ما یکون العبد من الله اذا جاع بطنه و ابغض ما یکون العبد الى الله اذا متلاء بطنه ))⁽⁷²⁾
نزدیکترین حالت بنده به خدا وقتى است که گرسنه باشد و مبغوضترین حالت او وقتى است که شکم خود را پر کرده باشد.
ولى اگر پرخورى باعث زیان و ضرر باشد از نظر اسلام حرام است چنانکه یکى از فقها و بزرگان اسلام مى فرماید:
یکره کثرة الاکل و ربما حرم اذ الى الضرر⁽⁷³⁾
پر خورى از نظر شرع ، مکروه و ناپسند است ، و بسا در اثر زیانى که دارد حرام گردد.
غذاى کافى 
ممکن است این پرسش بیاید که پس انسان چه مقدار غذا بخورد که رعایت اعتدال کرده باشد؟ زیرا احتیاج به غذا نسبت به اندام و جثه افراد متفاوت است و نیز نسبت به کار و فعالیت آنها کم و زیاد مى شود، مثلا ممکن است 500 غذا براى یک فرد کم باشد در صورتیکه همین مقدار براى فرد دیگرى پر خورى به حساب بیاید. بنابراین نمى توان براى همه مردم مقیاس و اعتدال معینى براى خوردن غذا تعیین کرد.
اما اسلام برنامه خورک را طورى طرح کرده که براى همیشه طبقات ، دانشجو، کارگر، کار فرما، دانشمند، کشاورز، سیاستمدار، فقیر، غنى ، زن ، مرد، پیر، جوان و کودک مناسب و معتدل است .
پیامبر اکرم (ص ) مى فرماید:
کل وانت تشتهى وامسک وانت تشتهى .⁽⁷⁴⁾
در حالى غذا بخور که اشتها داشته باشى و هنگامى دست از غذا بکش که هنور اشتهایت باقى است .
و امام على (ع ) در ضمن سفارشى به فرزندش امام مجتبى (ع ) اینطور مى فرماید:
لا تجلس على الطعام و انت جائع ، و لا تقم عن الطعام الا وانت تشتهیه .⁽⁷⁵⁾
بر سفره غذا منشین مگر در حالتى که گرسنه باشى و دست از طعام بر مدار مگر وقتى که هنوز میل به خوردن دارى .
مشاهده مى فرمائید بهترین مقیاس طبیعى را اسلام اشتهاى افراد قرار داده است که قابل تشخیص براى همه اشخاص است .
صبر کنیم تا گرسنه شویم ! 
غذا خوردن بدون اشتها زیانهایش کمتر از پر خورى نیست ، به همین جهت اسلام هر جا میزان و مقدار خوراک را معین نموده ، همانجا نیز از خوردن با اشتها، سخن گفته چنانکه قبلا نقل شد.
استفاده از غذاى مجدد قبل از آنکه غذاى سابق هضم شده باشد عواقبى وخیم تر از پر خورى خواهد داشت در روایتى است که خوردن غذا قبل از هضم غذاى اول ، سبب ایجاد دردهاى شدید است .
((الداء الدوى ادخال الطعام على الطعام ))⁽⁷⁶⁾
بعضى در غذا خوردن به فکر میل و و اشتها نیستند که بلکه هر وقت سفره آماده شد و همگى به دور آن نشستند شروع به خوردن مى کنند، و هیچ توجه ندارند که این سفره با غذاهاى رنگارنگش با توجه به اینکه معده آنها پر است آیا مناسب با وضع مزاج و معده آنها هست ؟ همانطوریکه قبل از هر کار بایستى در باره عواقب آن فکر کرد، در غذا خوردن نیز باید بیش از سایر کارها دقت پیامبر اسلام مى فرماید:
الا کل على الشبع یورث البرص ⁽⁷⁷⁾
خوردن غذا در اوقاتى که انسان سیر است باعث بیمارى برص است (برص ‍ لکه هاى سفیدى است که روى پوست بدن ظاهر میشود)
تند خورى 
غذایى که ما میل مى کنیم ، مراحلى را طى مى کند اولین مرحله آن دهان است .
غذا در دهان از جهت مزه و خارج ساختن اجزاء مضر و غیر مناسب مانند: استخوان ، سنگ و... و نرم کردن و جویدن ، کنترل و بازرسى مى شود، بنابراین تند خوردن به معنى کنترل نکردن غذا است ، کسانى که با عجله غذا مى خورند علاوه بر آنکه به خوبى از مزه غذاها لذت نمى برند زیانهایى خواهند دید.
((نباید فراموش کرد غذایى که به تندیى و سرعت بلعیده شود نمى تواند در معده به راحتى و آسانى با مواد تخمیرى قابل حل ، مخلوط شده و هضم گردد و در نتیجه تولید اختلال کرده و شکم درد و عوارض دیگر دستگاه هاضمه پیش مى آید))⁽⁷⁸⁾
در برنامه غذایى اسلام ، جویدن غذا یکى از شروط اساسى غذا خوردن است على علیه السلام ضمن سفارشى به فرزندش امام حسن (ع ) مى فرمود: جود المضغ ⁽⁷⁹⁾
غذا را نیکو بجو،
((دهان ، گمرک خانه معده شماست ؛ و در این جا است که مامورین گارد سر حدى هر غذائى را تفتیش مى کنند، اخلال گران را توقیف مى کنند و به زندان مى فرستند، و واردین را راهنمایى مى نمایند.
براى آنکه از خوردن غذا بیشتر لذت ببرند، تا مى توانید لقمه را در دهان معطل کنید یعنى خوب آن را بجوید و با آب دهان مخلوط کرده و با تاءنى فرو برید. اگر لا بلاى لقمه شما سمى باشد یا غذاى ناسازگارى وجود داشته باشد فورا مامورین گارد سر حدى به سلطان غدد که در مغز قرار دارد اطلاع مى دهند او فورا دستورات لازم را به سایر غدد براى دفع شر آن خواهد داد.
غذاى نجویده زحمت معده را زیاد مى کند و غدد هاضمه را خسته و ضعیف مى سازد و گفته کسانى که پیرى را از فرسودگى غدد مى دانند جامع عمل مى پوشاند. در اینجا است که معده ، متعفن مى شود و میکروبهاى گندزا که عامل دیگر پیرى مى باشند میدان براى خود نمایى پیدا مى نمایند. عیب دیگر غذاى نجویده این است که مقدارى از مواد نشاسته اى مستحیل وارد معده مى شوند و به جاى هضم ، با زحمت دفع مى گردند. و از غذا حداکثر استفاده را نمى توان برد))⁽⁸⁰⁾
بعضى از دانشجویان یا کارگران به واسطه اشتغالات زیاد، فرصت بیشترى براى جویدن خوب ندارند و ممکن است همه غذا خوردن آنان بیش از پنج دقیقه طول نکشد، آنها خیال مى کنند با این تند خورى وقت گرانبهاى خود را از دست نداده و به شکم پرستى نپرداخته اند در صورتیکه با این کار علاوه بر ضربه اى که به سلامتى خود زده اند به یقین مى توان گفت که از عمر طولانى و وقت عزیز خود کاسته اند امام ششم (ع ) مى فرمودند:
اطیلوا الجلوس الموائد فانها ساعة لا تحسب من اعمارکم ⁽⁸¹⁾
((غذا خوردن را طولانى کنید (آهسته آهسته و خوب بجوید) زیرا لحظات آن از عمرهاى شما بحساب نمى آید))
این سخن کوتاه با یک محاسبه دقیق ، مطالب ارزنده بهداشتى را به ما آموخته است .
در این روایت آنات جویدن غذا را جزء عمر ما به حساب نیاورده است :
دلیلش هم این است که وقتى ما در غذا خوردن عجله نکنیم و خوب غذا را جویده و نرم نمائیم فشار زیاد به معده و سایر دستگاههاى گوارشى وارد نمى شود. در نتیجه هاضمه ، سالم و قوى مى ماند. هاضمه سالم باعث عمر طولانى توام با نشاط بیشتر و نیروى کاملتر است روى این حساب اگر یک کارگر به جاى 5 دقیقه ، بیست دقیقه از وقت خود را صرف خوردن غذا بکند پانزده دقیقه وقت اضافى مصرف کرده ولى در مقابل این پانزده دقیقه به اندازه 45 دقیقه بر عمرش افزوده شده زیرا دستگاه گوارش او ضربه ندیده و به آسانى به کار خود ادامه داده است ، و اگر ما براى 15 دقیقه در هر وعده غذا خوردن ، 45 دقیقه عمر اضافه تصور نمائیم به این نتیجه مى رسیم : بهر مقدار که براى غذا خوردن طول داده شود از عمر به حساب نیامده است .